Od czego by tu zacząć?

Mamy już swoje pierwsze stereo, być może nie jest pierwsze, a któreś z kolei. Gra fajnie ale czegoś nam brakuje, a tym czymś jest bas. Zmienić kolumny, wzmacniacz czy CD, a może kable? Mało komu przyjdzie do głowy by system rozbudować o subwoofer, bo ten kojarzy się z kinem domowym. A jak się okazuje subwoofer bardzo często jest elementem systemów stereo i to tych z najwyższej półki hi-end. Więc dlaczego nie miałby być w naszym?

W tym artykule chciałbym przybliżyć najważniejsze dla zagadnienia pojęcia. Zaznaczę, że nie jestem specjalistą a amatorem, który postarał się usystematyzować to, czego sam przed podjęciem decyzji o zakupie subwoofera musiał się dowiedzieć.

1. Rodzaje subwooferów

a. subwoofer pasywny: w zasadzie jest to kolumna głośnikowa zaprojektowana pod kątem przenoszenia niskich tonów, napędzana mocą wzmacniacza będącego elementem naszego systemu. Kojarzy mi się z plastikowymi zestawami kina domowego, ewentualnie wyrafinowanymi rozwiązaniami z najwyższej półki, więc nie będziemy się nimi zajmować.

b. subwoofer aktywny: kolumna głośnikowa zaprojektowana pod kątem przenoszenia niskich tonów, ale z wbudowanym wzmacniaczem. A, że do wytworzenia niskiego i mocnego basu potrzeba konkretnie poruszyć sporą masą powietrza, to mocy potrzebować będziemy sporo. I tu pojawia się jedna z zalet subwoofera aktywnego, bo o ile do przyjemnego odsłuchu na typowych monitorkach z midwooferami o średnicy 6,5' wystarczy około 2x40W, to w subwooferze aktywnym do kompletu z głośnikiem basowym o średnicy 8', 10' czy 12' otrzymamy dedykowany wzmacniacz o mocy 200W, 500W, 1000W a może nawet więcej.

2. Rodzaje obudów

a. obudowa bass-reflex - rozpoznamy ją po charakterystycznym otworze lub otworach w kształcie rurki lub trąbki, służących do wzmocnienia najniższych częstotliwości. Bas często schodzi w rejony, gdzie fala dźwiękowa przestaje być słyszalna, a zaczyna być odczuwalna jako drgania powietrza.

b. obudowa zamknięta - bas zazwyczaj nie schodzi tak nisko jak obudowa bass-reflex, ale czy jest to wada? Wprost przeciwnie, to właśnie subwoofery w obudowie zamkniętej są szczególnie polecane do stereo. Instrumenty muzyczne raczej nie schodzą poniżej 30Hz, więc ubytek najniższych częstotliwości przestaje mieć znaczenie, za to zyskujemy na szybkości i precyzji odtworzenia częstotliwości nieco wyższych. Można się też spodziewać, że ze względu na mniej niekorzystnych odbić ustawienie subwoofera w obudowie zamkniętej, będzie nieco łatwiejsze niż w obudowie bass-refleks.

c. membrany bierne - subwoofer wygląda jakby miał kilka głośników - w rzeczywistości głośnik napędzany mocą wzmacniacza jest tylko jeden, pozostałe drgają siłą ruchu powietrza wewnątrz obudowy. Niektórzy mówią, że łączy niskie zejście obudowy bassrefleks z szybkością obudowy zamkniętej, w praktyce nie ma rzeczy idealnych więc pewnie jest gdzieś pomiędzy. Generalnie za najlepsze rozwiązanie do stereo uważa się obudowę zamkniętą, ale w pewnych sytuacjach lepiej może się sprawdzić subwoofer w obudowie z membranami pasywnymi.

3. Rodzaje połączeń

a. Low level (niskopoziomowe) - połączenie niskopoziomowe można uznać za pierwotny sposób podłączenia subwoofera aktywnego. Zasadniczo przesyłany jest w nim niewzmocniony sygnał samego basu, który jest zapisana w jednym z kanałów dźwięku przestrzennego. No ale w stereo osobnego kanału basu nie ma, dlatego wyjścia low level we wzmacniaczu stereo raczej nie spotkamy. Wygląda jak RCA/chinch.

b. High level (wysokopoziomowe) - ponieważ typowy wzmacniacz stereo nie posiada wyjścia low level, to subwoofery przeznaczone do stereo mają wejście hi level, które przyjmuje wzmocniony sygnał ze wzmacniacza. Podłączamy we wzmacniaczu do wyjścia na kolumny. Wejścia hi level w subwooferze wyglądają jak typowe wyjścia na kolumny we wzmacniaczu.

c. SpeakON, stosowane w subwooferach marki REL. Jeśli chodzi o sygnał jest to zwykłe wejście hi level, które podłączamy we wzmacniaczu do wyjść na kolumny. Jedyna różnica to wtyk/gniazdko, które łączy wszystkie kabelki w jednej szybkiej i pewnej złączce rodem z rynku pro.

4. Wyposażenie, przełączniki, regulatory i gniazda połączeniowe (na przykładzie Bowers & Wilkins ASW608)

a. dioda sygnalizująca stan pracy,

b. wybór trybu pracy zasilania:

- ON - cały czas włączone,

- AUTO - włączenie po wykryciu sygnału na wejściu,

- STANDBY - włączanie sygnałem sterującym z systemu audio,

c, d. sterowanie głośnością, osobne dla wejść low level i hi-level,

e. ustawienie częstotliwości filtra dolnoprzepustowego,

f, g, h. przełączniki pozwalające wybrać różne charakterystyki celem dostosowania brzmienia do akustyki, zastosowania czy subiektywnych preferencji. Charakterystyczne dla każdej marki i modelu, opisu działania polecam szukać w instrukcji obsługi posiadanego urządzenia,

i. przełącznik fazy 0° lub 180° (często występuje pokrętło pozwalającą ustawić bezstopniowo dowolną fazę),

j. gniazdo 12V sterowania zasilaniem,

k. gniazda wejściowe low level,

l. gniazda wejściowe high level,

m. gniazdo zasilania,

n. bezpiecznik.

5. Gdzie ustawić subwoofer

Choć lokalizacja źródła dźwięków o niskich częstotliwościach jest mocno utrudniona, to nie bez znaczenia jest prawidłowe umiejscowienie subwoofera. Ideałem są dwa subwoofery obok kolumn, a jeśli mamy jeden to najlepiej pomiędzy kolumnami pośrodku, ewentualnie obok jednej z kolumn. Umiejscowienie na zewnątrz bazy stereo czy np. obok kanapy, pomimo prawidłowej regulacji skutkować może dźwiękiem niespójnym.

Ciekawy sposób to w ramach testu umieścić subwoofer tam, gdzie podczas odsłuchu siedzimy, poszukać w pomieszczeniu miejsca, w którym bas będzie najlepiej słyszalny i tam przenieść subwoofer. Pamiętać przy tym należy, że o ile w kinie domowym korzystne jest wykorzystanie basu odbitego, to w stereo poskutkować to może basem wolnym i bezbarwnym.

6. Wstępna regulacja

Regulacja to rzecz bardzo ważna - źle wyregulowany subwoofer po prostu zagra źle i nas do siebie zrazi. Zacząć należy od fazy, którą generalnie dla subwoofera umieszczonego pomiędzy kolumnami należy ustawić na 0°, a dla umieszczonego poza bazą na 180° Częstotliwość filtra dolnoprzepustowego na 2/3 granicy pasma przenoszenia, np. przy monitorach grających od 60Hz filtr dolnoprzepustowy subwoofera ustawiamy na 40Hz, co pozwoli uniknąć powstania górki na granicy pomiędzy kolumnami a subwooferem. Głośność na niewielką wartość około godz. 9.

Ogólnie dużo wskazówek znajdziemy w instrukcji obsługi czy na stronie internetowej producenta. Polecam również artykuły i filmy firmy REL specjalizującej się w produkcji subwooferów.

7. Czy warto - opinia subiektywna

Są zarówno zwolennicy i przeciwnicy tego rozwiązania. A jak gra system stereo z prawidłowo ustawionym i wyregulowanym subwooferem? Niektórzy twierdzą, że gra tak, jakby subwoofera nie było, ale dźwięk sprawia wrażenie zadziwiająco mocno dociążonego jak na kolumny, które widzimy w pomieszczeniu. Doskonale integruje się z dźwiękiem kolumn i nie mamy wrażenia, jakby bas pochodził z innego źródła niż reszta pasma. Dopiero po wyłączeniu subwoofera słyszymy jak z pozoru niewiele ubyło, ale też jak mocno to wpłynęło na odbiór całości.

Osobiście obstawiam, że większość negatywnych opinii ma źródło w nieprawidłowej regulacji, bądź próbach użycia subwoofera kina domowego, który choć bardzo nisko schodzi, to dla muzyki jest zbyt wolny i bezbarwny.

A czy warto kupić? Na pewno nie warto rezygnować, polecam za to prezentację w salonie hi-fi lub wypożyczenie na testy we własnym pomieszczeniu odsłuchowym. U mnie monitorki B&W 606 o wartości £600 grały świetnie, a po dołożeniu subwoofera B&W ASW608 za £450 jeszcze lepiej. Jak grałyby podłogowe B&W 603 nie wiem, wiem za to, że kosztują £1500.

Autor: Szymon Skotnicki @szymon1977